Recenzje

Home

Pochodzenie kobiety

Recenzje

�

Izabela Desperak Pochodzenie kobiety (��d� Gender)

Hanna Samson M�ska logika (Sens, stycze� 2008)

Marcin Rotkiewicz Byli�my pingwinami? (Polityka, 12 stycznia 2008)

Dr Katarzyna Soko�owska Zagadki ludzkiej ewolucji. Rzecz o "Bliznach po ewolucji" Elaine Morgan (Arkana Kosmetologii, 10 (2-3), 2010)"

�

Dr Izabela Desperak, ��d� Gender

Pochodzenie kobiety

�

Zastanawiali�cie si� kiedy�, dlaczego inaczej ni� wi�kszo�� cz�ekokszta�tnych ma�p nie mamy sier�ci? A mo�e zwr�cili�cie uwag� na to, ze spo�r�d samic ssak�w karmi�cych swoje ma�e mlekiem, tylko samice homo sapiens dysponuj� par� kr�g�ych, wyra�nie widocznych piersi? A mo�e zastanawiacie si� sk�d wzi�� si� oparty na p�ci podzia� pracy? �wietnie, mamy ju� wi�cej ni� jedn� odpowied� na wasze pytania.

W swojej ksi��ce o nagiej ma�pie Desmond Morris (a tak�e w innych pracach inni ?tarzani�ci?) odpowiada, �e sier�� zrzucili�my na sawannie, by biec szybciej nie przegrzewaj�c si�, a piersi samice homo sapiens wypracowa�y w skomplikowanym procesie uwodzenia samc�w. Po kulturowo donios�ej zmianie obyczaj�w seksualnych, gdy porzucili�my pozycj� ?od ty�u? na rzecz ?misjonarskiej? samice nie dysponowa�y par� zaokr�glonych po�ladk�w do wabienia samca - ewolucja sprawi�a wi�c, �e przetrwa�y jedynie potomkinie tych Ew, kt�re mia�y podobne p�kule z przodu. Nawiasem m�wi�c, kobiecy zwyczaj malowania warg, twierdzi Morris, ma podobne �r�d�o - jaskrawo czerwone usta wsp�czesnych zast�puj� w komunikacji mi�dzy p�ciami czerwono pulsuj�ce wargi sromowe samicy w rui. A podzia� pracy, jak wszyscy wiedz�, wzi�� si� z czas�w, gdy w jaskini ona z niemowl�ciem u piersi dogl�da�a ognia, a on polowa� na mamuta.

Elaine Morgan twierdzi, przywo�uj�c sformu�owan� wiele lat wcze�niej przez Alistera Hardy?ego hipotez� wodn�, �e sier�� zrzucili�my wchodz�c do wody. To du�o lepsza ewolucyjna strategia - twierdzi Morgan; uciekaj�ca na sawannie przed drapie�nikiem samica nie pozostawi�a potomstwa, a my pochodzimy od Ewy, kt�rej ucieczka w przybrze�ne wody zapewni�a przetrwanie. Piersi nie s� przeznaczone dla m�czyzn, tylko niemowl�t, by by�o im �atwiej ssa�; a kobiety nie �ysiej�, bo d�ugie w�osy pomaga�y ma�ym unosz�cym si� na wodzie. Nasza budowa i obyczaje seksualne �wiadcz� w�a�nie o wodnym pochodzeniu zr�b�w naszego cz�owiecze�stwa. A samica czekaj�c kilka dni na �owc� umar�aby wraz z ma�ymi z g�odu, gdyby nie zbieranie r�nych jadalnych rzeczy, w tym dost�pnych na brzegu morza ma��y i innych owoc�w morza. To tak w�a�nie przeszli�my z diety ro�linnej na bia�ko zwierz�ce, twierdzi Morgan.

Desmond Morris wyda� ?Nag� ma�p�?w 1967 roku, Elaine Morgan ?Pochodzenie kobiety? w 1972. ?Naga ma�pa? ukaza�a si� po polsku wiele lat temu - t�umaczenie ?Pochodzenia kobiety? ukazuje si� dopiero dzi�. Desmond Morris sta� si� popularnym i w Polsce autorem, jego prace t�umaczone s� i wznawiane. O Morgan nikt dot�d nie s�ysza�. Czy dlatego �e nie by�a biolo�k�, czy te� dlatego, �e - jak dowiadujemy si� ze wst�pu Marzeny Adamiak - jej praca by�a zbyt feministyczna dla mainstreamowej nauki, a za ma�o feministyczna dla feministek?

Desmond Morris jest - wraz wieloma innymi autorami maluj�cych wizje rozwoju ludzko�ci z perspektywy androcentrycznej - odpowiedzialny za legitymizacj� patriarchalnego systemu spo�ecznego. Popularno�� jego ksi��ek, a tak�e wsp�cze�nie formu�owanych teorii esencjalistycznych, socjobiologicznych czy psychologii ewolucyjnej bierze si� funkcji jak� pe�ni�: produkuj� mity, kt�re utrwalaj� istniej�cy patriarchalny porz�dek spo�eczny. Wsp�cze�ni wykszta�ceni m�czy�ni wierz�, ze ich rol� jest rola �owcy, a mamuta zast�pi�y �rodki na koncie i widzialne wyznaczniki statusu, jak cho�by l�ni�ce limuzyny. Wsp�czesnym kobietom wmawia si�, �e ich naturalnym, ewolucyjnie zdeterminowanym �rodowiskiem jest domowe ognisko. Elaine Morgan, m�wi�c tym samym co Morris j�zykiem, m�wi jednak co innego. I tak jak Morris wierzy, �e za ewolucj� odpowiedzialne by�y przede wszystkim aktywne osobniki m�skie, tak Morgan postrzega ludzk� samic� jako awangard� ewolucji.

Czy ksi��ka Morgan nie ukazuje si� jednak zbyt p�no? Polemika z nieco ju� zapomnian� koncepcj� Morrisa jest ju� lekko przebrzmia�a. By� mo�e bardziej potrzebne s� popularne ksi��ki alternatywne dla dyskursu ?P�ci m�zgu? czy rewelacji typu ?kobiety s� z Wenus, m�czy�ni z Marsa?. Ksi��ka Morgan to produkt poprzedniej epoki, kt�ra wyda�a Drug� Fal� feminizmu, a nasz� cz�� Europy omin�a. T�umaczenie dzi� owych historycznych tekst�w jest trudnym zadaniem, wymaga�oby krytycznej redakcji naukowej. Morgan wierzy na przyk�ad w instynkt macierzy�ski, co wsp�czesnych czytelniczkom, maj�cym za sob� lektur� ?Historii macierzy�stwa? Elizabeth Badinter nie mie�ci si� ju� w g�owie. Niepodejmowanie owych ryzykownych t�umacze� to nieobecno�� wa�nych teorii i koncepcji w dyskursie. Od lat mamy polskie t�umaczenie ?Drugiej p�ci? Simone de Beauvoir, antologi� tekst�w Drugiej Fali feminizmu przygotowan� przez Teres� Ho��wk� i? d�ugo, d�ugo nic. Wsp�czesne t�umaczenia historycznych ju� tekst�w nie odbijaj� si� szerokim echem, ?Kobiecego eunucha? Germaine Greer mo�na by�o upolowa� na dworcowych wyprzeda�ach (jak kilka lat wcze�niej Badinter). Brak t�umaczenia ?Feminine Mystique? Betty Friedman sprawia, �e na nie ma jej na p�kach bibliotek, listach uniwersyteckich lektur i zestawie tych idei, kt�re ka�dy zna� powinien. Luka ta sprawia, �e w zetkni�ciu z tekstami odwo�uj�cymi si� do trzeciej fali feminizmu czy postfeminizmu, powoduje �e nie mamy do nich - jak w przypadku ?Fa�szywej �cie�ki? Badinter - wsp�lnego z zachodnimi czytelniczkami punktu odniesienia.

Elaine Morgan podejrzewa�a, �e specjali�ci ignorowali jej ksi��k� ze wzgl�du na potoczysty, j�drny i ma�o naukowy j�zyk. Nies�usznie, kolejna jej praca napisana bardziej dr�two te� nie wzbudzi�a odzewu por�wnywalnego z pracami Desmonda Morrisa. Dzi�ki t�umaczeniu Ma�gorzaty Danickiej-Kosut, kt�ra rewelacyjnie prze�o�y�a �w potoczysty i nienaukowy j�zyk na us�ugach powa�nej argumentacji, dzi�, czytaj�c Morgan po polsku, mo�emy sami oceni� czy m�g� jej recepcji zaszkodzi�.

�

Hanna Samson, SENS stycze� 2008

M�ska logika

�

?Zgodnie z Ksi�g� Genesis B�g najpierw stworzy� m�czyzn�. Kobieta mia�a by� dla niego dodatkiem i udogodnieniem? ? tak zaczyna si� ksi��ka Elaine Morgan pt. ?Pochodzenie kobiety?, kt�ra po ponad trzydziestu latach doczeka�a si� polskiego wydania. Ksi��ka, kt�ra kwestionuje relacje mi�dzy p�ciami ustanowione w Genesis i skrycie podtrzymane w teorii ewolucji. W tej ostatniej co prawda samice pojawiaj� si� r�wnocze�nie z samcami, ale siedz� sobie w jaskiniach i czekaj�, co samiec przyniesie. To dzielni my�liwi nap�dzaj� ewolucj�. Zgodnie z t� m�sk� mitologi�, zwan� inaczej prawd� obiektywn�, kobiety wnios�y niewiele do los�w gatunku. No mo�e jaki� przepis na podp�omyk albo ciasto. Elaine Morgan przytacza wers starej piosenki: ?Nazwa�em mego os�a koniem, kt�ry os�ab�? i pisze dalej: ?W przewa�aj�cej cz�ci literatury zajmuj�cej si� r�nicami mi�dzy p�ciami jest niewypowiedziane za�o�enie, �e kobieta jest m�czyzn�, ?kt�ry os�ab�.? Wystarczy pozby� si� tego za�o�enia, by inaczej spojrze� na drog�, kt�r� przeszli�my, �eby sta� si� lud�mi.? A w�a�nie, lud�mi. Ludzie to kobiety i m�czy�ni. Ale cz�owiek? Elaine Morgan zwraca uwag� na to, co oczywiste. Cz�owiek oznacza przedstawiciela naszego gatunku niezale�nie od p�ci. Tak si� jednak sk�ada, �e oznacza te� samca naszego gatunku. Skutki tej oczywisto�ci ju� wcale nie s� takie oczywiste, ale za to dalekosi�ne: ?Je�li zaczniesz pisa� ksi��k� o cz�owieku lub wykoncypujesz teori� na temat cz�owieka, nie mo�esz unikn�� u�ywania tego s�owa. Nie mo�esz unikn�� u�ywania zaimka w zast�pstwie tego s�owa i u�yjesz zaimka ?on? z wygody lingwistycznej. Ale zanim dojdziesz do po�owy pierwszego rozdzia�u, w umy�le zacznie ci si� formowa� mentalny obraz tego ewoluuj�cego stworzenia. To b�dzie obraz m�czyzny i on b�dzie bohaterem opowie�ci ? wszystko i wszyscy w historii b�d� si� odnosi� do niego.? Nie tylko ewolucja, ale ca�a nasza kultura ma charakter androcentryczny, cho� przecie� tak na co dzie� nie zdajemy sobie z tego sprawy. Skoro jaka� perspektywa jest dominuj�ca, �atwo ulec wra�eniu, �e jest obiektywna. A gdyby spojrze� na ewolucj� nie tylko z perspektywy my�liwych? Gdyby jedynym kontekstem nie by�y polowania, ale tak�e zbieractwo, kt�rym zajmowa�y si� samice? Teoria ewolucji mog�aby si� zaczyna� od s��w: ?Kiedy pierwsza przodkini rasy ludzkiej zesz�a z drzewa, nie mia�a jeszcze rozwini�tego pot�nego m�zgu, kt�ry mia� w przysz�o�ci odr�ni� j� tak wyra�nie od wszystkich innych gatunk�w?. Ju� samo s�owo przodkini brzmi dziwnie, prawda? Nawet dla komputera, kt�ry je podkre�la. Wiele s��w z �e�sk� ko�c�wk� brzmi dziwnie, cho� kobiety bywaj� ich desygnatami. Ale j�zyk ich do tego nie zach�ca, jasno wskazuje, �e wdzieraj� si� na m�ski teren. Nasz j�zyk sprzyja wykluczaniu kobiet z tych sfer, kt�rymi lubi� zajmowa� si� m�czy�ni. Elaine Morgan, cho� przywraca kobietom miejsce w ewolucji, nie pr�buje wyklucza� m�czyzn. Wie, �e ?ona by�a w nie wi�kszym stopniu pierwsz� przodkini� ni� on by� pierwszym przodkiem, ale nie by�a ni� r�wnie� w mniejszym stopniu?, o czym ewolucjoni�ci zdaj� si� nie pami�ta�. Przewr�t kopernika�ski zmieni� geocentryczny obraz �wiata. Ksi��ka Elaine Morgan to zamach na teori� ewolucji z m�czyzn� jako centrum wszech�wiata, wok� kt�rego kr��y �e�ski satelita, tak jak Ksi�yc kr��y wok� Ziemi. Z innej perspektywy losy ludzko�ci wygl�daj� inaczej. A� trudno uwierzy�, �e przez lata za naukow� uchodzi�a koncepcja, �e kobieta ma du�e piersi, by kusi� nimi m�czyzn�, a nie, �eby �atwiej karmi� dziecko. Z nowej perspektywy wielu prawd nie udaje si� utrzyma�, za to wiele zagadek daje si� wyja�ni�. Ksi��ka Elaine Morgan pokazuje, �e wiara w to, i� m�czyzna jest centrum wszech�wiata, cz�sto prowadzi na manowce. I to nie tylko w teorii ewolucji. We�my niedawny wywiad z ?Gazety Wyborczej?. Marek Lici�ski, terapeuta rodzinny, wyja�nia nam, sk�d si� bierze kryzys ojcostwa. ?Za separacj� ojc�w od dzieci odpowiedzialne s� zwykle kobiety. Odsuwaj� ojc�w na wszelkie sposoby. Po prostu dziecko jest dla matki tak atrakcyjnym partnerem erotycznym...? ? m�wi z przekonaniem eksperta, kt�ry wie, jak wygl�da prawda. Na poparcie swych tez ma dowody prosto z gabinetu terapeuty: ?Kto� wychodzi na �rodek przekonany, �e zosta� skrzywdzony przez ojca. Potem analizuje swoj� relacj� z rodzicami i dociera do niego, �e to nie ojciec go porzuci�, ale matka go ?uwiod�a?. Ojciec by� jego rywalem i on, przy pomocy mamy, rzecz jasna, wygra� z w�asnym ojcem. Nie�wiadomie ma poczucie winy wobec ojca, ale przykrywa je agresj�.? Lici�ski s�dzi w dodatku, �e g�osz�c te prawdy, walczy ze stereotypami, ale to ju� dow�d ignorancji, a nie wiedzy. W naszej kulturze to kobiety s� winne. To jest obowi�zuj�cy stereotyp, kt�ry szybko chwytaj� redaktorzy prowadz�cy wywiad: ?A wi�c to kobieta jest winna. Jest cerberem, kt�ry pilnuje drzwi i uniemo�liwia powr�t ojcu?? Lici�ski na to: ?Gorzej. Ona mu zabra�a dzieci, ona go odsun�a.? Chyba logiczne? Skoro z m�czyzn� co� jest nie tak, to dow�d na to, �e satelita �le go obiega. Ksi��ka Elaine Morgan obna�a m�sk� logik� w dziedzinie ewolucji. Reszta nale�y do nas.

�

Marcin Rotkiewicz, POLITYKA 12 stycznia 2008

Byli�my pingwinami?

�

Ksi��ka Elaine Morgan pod tytu�em ?Pochodzenie kobiety? wywo�a�a 35 lat temu spor� sensacj�, przet�umaczono ja na 25 j�zyk�w. Wsadzi�a bowiem kij w mrowisko nag�a�niaj�c kontrowersyjn� teori� wodnej fazy w ewolucji cz�owieka, kt�ra g�osi, �e przed setkami tysi�cy lat stali�my si� na pewien czas pingwinami tropik�w, �yj�c w p�ytkich wodach przybrze�nych Afryki. Dlatego m.in. utracili�my ow�osienie i w odr�nieniu od szympans�w nie boimy sie wody. Morgan ponadto spojrza�a na ewolucj� cz�owieka z punktu widzenia kobiety. Dzi� te tezy nie s� juz tak rewolucyjne, ale warto pozna� feministyczne spojrzenie na histori� naszego gatunku. ?Pochodzenie kobiety? ukaza�o si� niedawno w Polsce nak�adem oficyny Anadiomene.

�

Dr Katarzyna Soko�owska, Arkana Kosmetologii, 10 (2-3), 2010
Zagadki ludzkiej ewolucji.

�

"(...) Powszechnie przyjmuje si�, �e �rodowiskiem kszta�tuj�cym nasz gatunek by�a sawanna i stepy Wielkiego Rowu Afryka�skiego. Panuj�ce tam warunki �ycia mia�y doprowadzi� do wyewoluowania wsp�czesnego cz�owieka. Kontrowersyjn�, konkurencyjn� hipotez�, cho� coraz cz�ciej dyskutowan�, tzw. wodnej ma�py popularyzuje Elaine Morgan w ksi��kach Blizny po ewolucji i Pochodzenie kobiety. Autorka zafascynowana teori� sir Alistera Harde`go o wodnym etapie w ewolucji cz�owieka przedstawia niezwykle barwn� i sugestywn� opowie�� o meandrach naszej drogi do cz�owiecze�stwa. (...)"

Pe�ny tekst recenzji na stronie czasopisma (kliknij)

�